Αναζητώντας τον ιδανικό ηγέτη για μια Μεταμνημονιακή ή Μετατροϊκανή Εποχή

  

Στο άρθρο αυτό δε θα εξετάσουμε συνολικά το ρόλο του ηγέτη στις ιστορικές εξελίξεις αλλά θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στη σημερινή πραγματικότητα. Άλλωστε το θέμα αυτό έχει αρκούντως μελετηθεί διαχρονικά από ποικίλες οπτικές και έχουν γραφεί αξιόλογα σχετικά έργα από ιστορικούς, φιλοσόφους και άλλους διανοητές. Ωστόσο, κάθε φορά που μια κοινωνία βρίσκεται σε κρίση και αναζητά εναγωνίως διέξοδο, επανέρχεται  στο προσκήνιο η συζήτηση αυτή με τη μορφή της επιτακτικής αναζήτησης μιας ηγετικής  φυσιογνωμίας με όραμα.

       Ο οραματιστής δημοκρατικός ηγέτης, ο οποίος συνδιαμορφώνει διαλεκτικά το όραμά του με τις κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπεί, καλείται  να δώσει λύσεις στα προβλήματα, να αντιμετωπίσει κινδύνους και να ανταποκριθεί αποτελεσματικά  στις προσδοκίες του λαού. Στην παρούσα ελληνική ιστορική συγκυρία ο Έλληνας ηγέτης πρέπει να πιστεύει προπαντός στην αποστολή του και να συναρτά την παρουσία του  στο πολιτικό προσκήνιο με την κοινωνική και εθνική  προοπτική εξόδου από την κρίση.

Ο ηγέτης με όραμα είναι ρηξικέλευθος και δεν ορρωδεί μπροστά σε καμιά απειλή ή αντίδραση προκειμένου να υπερασπιστεί την εθνική και κοινωνική αξιοπρέπεια, σε αντίθεση προς τους ηγέτες-διαχειριστές που είναι συνήθως διεκπεραιωτές ξένων προς το λαό συμφερόντων. Καθοδηγεί το λαό και εφαρμόζοντας στην πράξη το αξιακό σύστημα που πρεσβεύει, δίνει ο ίδιος με τη συμπεριφορά του το παράδειγμα στους πολίτες.  Στο σημείο αυτό αξίζει να παραθέσουμε την άποψη του πάντα επίκαιρου ιστορικού Θουκυδίδη με την οποία περιγράφεται εύστοχα η προσωπικότητα του Περικλή, χαρισματικού ηγέτη της αρχαιότητας, ο οποίος ασκούσε μεγάλη επιρροή στο λαό. Σύμφωνα με τον ιστορικό «αυτό συνέβαινε, γιατί ο Περικλής είχε μεγάλο κύρος και γιατί ήταν αναμφισβήτητα αδωροδόκητος, ώστε μπορούσε να επηρεάζει αποτελεσματικά το λαό χωρίς να γίνεται δούλος του και μάλλον τον καθοδηγούσε παρά καθοδηγούνταν από αυτόν.  Επιπλέον δεν απέκτησε τη δύναμή του με αθέμιτα μέσα ούτε κολάκευε το λαό, αλλά μπορούσε λόγω του κύρους του και με οργή ακόμα να διαφωνεί με αυτόν. Όταν μάλιστα έβλεπε τους πολίτες να έχουν αλαζονική συμπεριφορά, με την πειθώ τους επανέφερε στην αίσθηση του μέτρου και αντίθετα, όταν τους έβλεπε φοβισμένους, χρησιμοποιούσε ως μέσο την ενθάρρυνση» Θουκυδίδου Ιστορίαι (Περικλέους Επιτάφιος), Β΄, 65.

Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι δεν αρκεί μόνο ο ηγέτης να εμφορείται από  οράματα, να χαρακτηρίζεται για τη δυναμικότητά του και να κοσμείται από πλήθος άλλων αρετών αλλά πρέπει και να έχει συμπεριφορά αντιστοιχη προς εκείνη του καθοδηγητή-παιδαγωγού και προπαντός να εφαρμόζει όσα επαγγέλλεται, για να μπορεί να καθοδηγεί σε κάθε περίσταση αποτελεσματικά το λαό.

Όπως μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει, η ελληνική πολιτική πραγματικότητα βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου, δηλ. με την ηθική και πολιτική δεοντολογία. Οι πολιτικοί είναι συνήθως πρωταθλητές της δωροδοκίας και της διαφθοράς, χρησιμοποιούν παντός είδους αθέμιτα μέσα και όπλο τους για να πείσουν το λαό δεν είναι η αξιοπρέπεια και η ενθάρρυνση αλλά ο φόβος, η απειλή, τα εκβιαστικά  διλήμματα και οι απροσδιόριστες απατηλές μελλοντικές υποσχέσεις

Εμβαθύνοντας στη διαδραστική σχέση ηγέτη και λαού μπορούσε με να ισχυριστούμε ότι στην πολιτική και στον κοινωνικό βίο τυγχάνει εφαρμογής κατ΄ αναλογία προς την παιδαγωγική ο κοινωνικο-ψυχολογικός μηχανισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας ή πρόβλεψης (self-fulfilling prophecy). Ο μηχανισμός αυτός μετατρέπει τις θετικές ή τις αρνητικές προσδοκίες που έχει ο παιδαγωγός για τους μαθητές του σε μαθησιακή πρόοδο  ή σε αποτυχία αντίστοιχα. Με τον ίδιο τρόπο οι θετικές ή αρνητικές προσδοκίες του ηγέτη για την κοινωνία ή κατευθύνουν τη δυναμική της σε οικονομικές, κοινωνικές και άλλες  επιδόσεις ή την καταδικάζουν σε στασιμότητα και επιδείνωση αντίστοιχα.

Αν δηλαδή ο ηγέτης και γενικά όσοι ασκούν κάθε μορφή πολιτικής εξουσίας, έχουν κοινωνικό όραμα και πιστεύουν στις δυνατότητες του λαού, οργανώνουν τις δομές του κράτους προς όφελος των πολιτών, θέτουν τους κανόνες λειτουργίας του και τους εφαρμόζουν υποδειγματικά οι ίδιοι απαιτώντας από τους πολίτες να πράττουν το ίδιο, τότε η συμπεριφορά και οι προσπάθειες του λαού για τη βιοτική και την πνευματική του ανάπτυξη ανατροφοδοτούν τις αρχικές προβλέψεις της ηγεσίας, οι οποίες στη συνέχεια επανατροφοδοτούν ανάλογα, με τη σειρά τους, την κοινωνική συμπεριφορά.

Έτσι, διαμορφώνεται ένας αλληλο-ανατροφοδοτούμενος κύκλος που επηρεάζει  θετικά τόσο τη  συμπεριφορά της ηγεσίας όσο και την κοινωνική συμπεριφορά, με τελικό αποτέλεσμα να βελτιώνεται η κοινωνία. Αντίθετα αν ο ηγέτης και γενικότερα οι πολιτικοί αδιαφορούν για το λαό και ενδιαφέρονται για το προσωπικό και κομματικό τους όφελος, ο μηχανισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας θα φέρει εντελώς τα αντίθετα αποτελέσματα, δηλαδή τα άτομα και ο λαός θα βυθιστούν περισσότερο στην εξαθλίωση και την παρακμή.

Οι παραπάνω αρετές του ηγέτη είναι βέβαια αναγκαίες προϋποθέσεις για να συντελεστεί η ρήξη με το παρακμιακό παρόν, όχι όμως και επαρκείς: χρειάζεται η δυναμική συμμετοχή του λαού στις εξελίξεις. Χωρίς αυτήν δεν μπορούν να υλοποιηθούν τα μεγαλόπνοα σχέδια κανενός δημοκρατικού ηγέτη όσο χαρισματικός και αν είναι.

Ο κ. Θουκυδίδης Ιωάννου, μέλος της Κίνησης Ιδεών και Δράσης ΠΡΑΤΤΩ, είναι δρ Ιστορίας, παιδαγωγός, συγγραφέας και Επισκέπτης Καθηγητής Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Πολιτισμού και Διδακτικής Μεθοδολογίας.