Εκσυγχρονισμός ή βίαιος αναχρονισμός

Άρθρο του Νίκου Κοτζιά

Υπάρχουν περίοδοι στην ιστορία των κοινωνιών που δεν προχωράει ούτε το «μικρό» καθημερινό.  Ακόμα χειρότερη γίνεται η κατάσταση όταν χάνονται κατακτήσεις. Είναι η στιγμή που η κοινωνία χρειάζεται δημοκρατικές πατριωτικές αλλαγές.

Αντίθετα με αυτή την απαίτηση των καιρών, στην Ελλάδα της κρίσης καταγράφεται το φαινόμενο, οι δυνάμεις που την κατέστρεψαν, να κουνούν το δάκτυλο σε εμάς τους υπόλοιπους απαιτώντας να αποδεχτούμε τα κοινωνικά άδικα και αντιπαραγωγικά σχέδιά τους. Σχέδια τα οποία πονηρά τα βαπτίζουν ως εκσυγχρονισμό. Ανάλογα δε, τον εαυτό τους, ως μια υπεύθυνη δύναμη που τάχα θα σώσει τη χώρα.

            Ο εκσυγχρονισμός είναι μια στρατηγική που αφορά καταρχάς κράτη και κοινωνίες που θεωρούν ότι βρίσκονται πίσω σε σχέση με άλλα κράτη, εκείνα τα οποία φαντάζουν ως πρότυπα.  Ως εκσυγχρονισμός προβάλλεται η υιοθέτηση των χαρακτηριστικών των πιο «προηγμένων» κρατών. Μεταρρυθμιστικό έργο βαπτίζεται εκείνο που με πράξεις θα οδηγήσει τη χώρα σε έναν «παράδεισο» ανάλογο με εκείνον του κράτους πρότυπου.

Το τι και ποιόν επιλέγει κανείς ως πρότυπό του έχει μεγάλη σημασία. Επί παραδείγματι, αν διερευνήσει κανείς ποια κράτη έχουν την μεγαλύτερη ανάπτυξη σήμερα, αναγκαστικά θα υιοθετήσει ένα πρότυπο στο οποίο προβλέπεται ισχυρός δημόσιος τομέας. Αν πάλι προσβλέπει σε ένα κράτος με μοντέρνα παραγωγική βάση, τότε θα φροντίσει να διευρύνει την τεχνολογική του ικανότητα, την εκπαίδευση και την έρευνα. Υπάρχουν περιπτώσεις, οι πιο πετυχημένες, που συνδυάζονται και τα δύο αυτά μοντέλα. Υπάρχουν και οι αντίθετες περιπτώσεις. Όταν το πρότυπο επιλογής είναι κράτη στα οποία η πολιτική και οι αλλαγές φροντίζουν για τη διασφάλιση μεγάλων κερδών. ‘Η κράτη, όπου οι ολιγάρχες παραμένουν στην εξουσία με αυταρχισμό και τις πλάτες τρίτων δυνάμεων. Ο εκσυγχρονισμός σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι δημοκρατικός και υπέρ της κοινωνίας, αλλά επιβάλλεται ενάντιά της.

Εντέλει, το ποιος, γιατί, με ποιο τρόπο, προωθεί μεταρρυθμίσεις και ένα «εκσυγχρονιστικό πείραμα» καθορίζει και το τι είδους εκσυγχρονισμό θέλει να κάνει κανείς, με ποιους, προς όφελος τίνος και με ποιες μεθόδους. Επί παραδείγματι, μπορεί οι κυρίαρχες δυνάμεις στην Ελλάδα, να ζηλεύουν το «πόσο καλά» τα έχει καταφέρει μία τρίτη χώρα στην κατάργηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και του τρόπου που αντλεί υπερκέρδη.  Μια χώρα, όπου η ανομία πωλείται ως αναγκαιότητα και η καταστρατήγηση της δημοκρατίας ως προϋπόθεση για ένα καλύτερο μέλλον. Όχι ασφαλώς καλύτερο για την χώρα και την κοινωνία, αλλά για τους Ολιγάρχες.

Έχοντας τα πιο πάνω υπόψη του, ο βαθιά φιλελεύθερος Ρ.Ντάρεντοφ εισήγαγε στη διεθνή συζήτηση τον όρο «βίαιος εκσυγχρονισμός». Τον χρησιμοποίησε για να χαρακτηρίσει τα σχέδια του φασισμού και του ναζισμού στον μεσοπόλεμο και όχι μόνο. Με τον όρο ήθελε να περιγράψει καθεστώτα που θεωρούν ότι μπορούν να φτάσουν και ξεπεράσουν άλλες κοινωνίες, αρκεί να «επιταχυνθεί» ο ρυθμός βαδίσματος τους με ωμές μεθόδους και τον βιασμό της δημοκρατίας. Στην πραγματικότητα, το ορθό είναι να χαρακτηριστεί μια τέτοια επιλογή ως «βίαιος αναχρονισμός», ούτε καν «βίαιος εκσυγχρονισμός». Διότι μια στρατηγική θετικών αλλαγών σε μια κοινωνία μπορεί να γίνει μόνο με την ίδια τη συναίνεση και δραστηριοποίησή της ως δημοκρατικός εκσυγχρονισμός και αλλαγή.

Ο βίαιος αναχρονισμός εμφανίζει ως εκσυγχρονισμό την αντιγραφή των πιο αντιδραστικών στοιχείων τρίτων κρατών, ή την λειτουργία του ως εργαστήρι πειραμάτων για να αξιοποιηθεί μετά σε άλλες χώρες. Προωθεί, δηλαδή, την αποδόμηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και κοινωνικών κατακτήσεων σε χώρες όπως είναι η Ελλάδα, που αν πετύχει θα μεταφερθεί ως πετυχημένο υλικό. Ο βίαιος «εκσυγχρονισμός», τουτέστιν αναχρονισμός,  δεν στηρίζεται όπως ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός στη συναίνεση της κοινωνίας, αντίθετα στρέφεται και επιβάλλεται ενάντιά της. Αν χρειαστεί με αυταρχισμό, προβοκάτσιες, διαστρεβλώσεις, ανηθικότητα στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και πολιτικών αντιπάλων.

Ο βίαιος «εκσυγχρονισμός» παριστάνει ότι κοιτά προς τα μπρος, αλλά στην πραγματικότητα θέλει να πάρει πίσω ότι ενοχλεί τις κυρίαρχες ομάδες που κυβερνούν. Πίσω από μεγαλοστομίες περί εκσυγχρονισμού κρύβει τον σκοταδισμό του. Η επιστροφή στο παρελθόν, όπως είναι η επιστροφή των συνθηκών εργασίας στον 18^ο αιώνα όταν δεν υπήρχαν συλλογικές συμβάσεις, συνδικάτα, δικαιώματα απεργίας ορίζεται ως εκσυγχρονισμός που προκειμένου να επιβληθεί απαιτεί την κατάργηση κατακτήσεων εκπολιτισμού της ανθρώπινης ζωής και εργασίας. Αυτός ο αναχρονισμός είναι η πολιτική που ζούμε σήμερα στη χώρα.